Izba Muzealna Ziemi Bukowskiej PTTK
Idea gromadzenia zbiorów świadczących o kulturze, folklorze, sztuce ludowej i tradycjach patriotycznych Bukowian była stale obecna wśród światłych obywateli, krajoznawców i regionalistów Ziemi Bukowskiej. Utworzenie placówki muzealnej mówiącej o chlubnej przeszłości Buku marzyło i się od dawna. Zaczątki utworzenia muzeum regionalnego sięgają lat przedwojennych wraz z założeniem w 1937 roku, z inicjatywy Władysława Wachowiaka - syna byłego kościelnego, Leona Grabowskiego - nauczyciela, a po II Wojnie Światowej, pierwszego burmistrza Buku i Józefa Szajka Powstańca Wielkopolskiego, Koła Miłośników Ziemi Bukowskiej. Zebranie założycielskie odbyło się w mieszkaniu Leona Grabowskiego przy ul. Dworcowej. Tam też zaczęto gromadzić pierwsze zbiory historyczne z naszego regionu. Niestety II Wojna Światowa przerwała ówczesną działalność koła i plany stworzenia stałego muzeum. Staraniem przedwojennego regionalisty Władysława Wachowiaka i działaczy harcerskich Henryka Blimla i Tadeusza Nowickiego reaktywowano przedwojenne Koło Miłośników Ziemi Bukowskiej. Zebranie założycielskie odbyło się 14 lipca 1951 roku z założeniem dalszego kontynuowania starań o utworzenie stałego muzeum regionalnego. Z uwagi na lepsze możliwości rozwoju i realizacji założonych celów w zakresie działalności regionalnej i muzealnictwa połączonych z uprawianiem turystyki i krajoznawstwa w obrębie najbliższych okolic, jak i całej Polski, w rok później – 9 sierpnia 1952 roku dotychczasowe Koło Miłośników Ziemi Bukowskiej przekształcono w Koło Polskiego Towarzystwa Turystyczno – Krajoznawczego w Buku (koło liczyło 21 członków), a od 1953 roku – Oddział w Buku.
Polskie Towarzystwo Turystyczno – Krajoznawcze przejęło wszystkie zadania i cele Koła Miłośników Ziemi Bukowskiej w zakresie regionalizmu i utworzenia regionalnego muzeum Ziemi Bukowskiej, dążąc do gromadzenia rozproszonych pamiątek i zbiorów z przeszłości Ziemi Bukowskiej. Koło PTTK na początku miało świetlicę w Rynku nr 11 (obecnie Plac Przemysława – obok zegarmistrza). Ważnym przyczynkiem do utworzenia późniejszego muzeum były wystawy, w których eksponowano zbiory, hafty, stroje itp. z regionu bukowskiego. Jedną z pierwszych wystaw Koła Miejskiego PTTK była wystawa dniach 14 – 23 września 1952 roku zorganizowana (obecnie Plac Przemysława, pomieszczeniu dawnego Banku Mosiny) w Rynku, na której pokazano stroje regionalne, hafty, koronki itp. z regionu oraz wystawa „Buk w fotografii – wczoraj i dziś”, na której pokazano dawne zabytki Buku, stare dokumenty miejskie itp. Eksponaty na tę wystawę zbierali po okolicznych wsiach Henryk Blimel i Helena Kubiak – Blimel główni organizatorzy wystawy oraz inni członkowie koła, w tym: Jan Sikorski, Wiktor Grochulski, Felicjan Andrzejewski (krawiec) i inni. Następne wystawy organizowane przez oddział z okazji swoich jubileuszy gromadziły dalsze zbiory od ludności z regionu bukowskiego, jak również , w dużej mierze były przekazywane przez członków oddziału. Zbiory pozostałe po wystawach pozostawione na własność lub w depozyt oddziałowi pozostawiono w gablotach i szafie wykonanych społecznie przez stolarza Stanisława Tuliszkę w świetlicy oddziału. Znajdowały się tam także eksponaty przekazane między innymi przez Władysława Wachowiaka jednego z pierwszych regionalistów bukowskich, w tym m.in. hafty bukowskie, sztandar powstańczy z 1863 roku, albumy ze zdjęciami itp.
Zbiory znajdujące się w świetlicy uległy częściowemu zniszczeniu i rozproszeniu po odebraniu oddziałowi w grudniu 1958 roku lokalu przy Rynku 11, bez wskazania lokalu zastępczego, poprzez przeprowadzoną eksmisję przez Prezydium Miejskiej Rady Narodowej w Buku. Przez okres 3 lat znajdowały się w koszach w piwnicy magistratu w niewłaściwych warunkach przechowywania zbiorów. Po odebraniu świetlicy Zarząd Oddziału PTTK niepogodzony z tą decyzją, szukał praworządności u władz nadrzędnych, w sądach i środkach masowego przekazu. W tym czasie zarząd zbierał się w domach prywatnych, w szkołach, sali „Rzemiosła” i innych.
Długie starania w sądzie doprowadziły do przyznania na powrót Oddziałowi lokalu w Rynku (Plac Przemysława, który już był zajęty przez sieć handlową Gminnej Spółdzielni Samopomoc Chłopska w Buku). Wtedy zarząd Oddziału poszedł na ugodę i przychylił się do propozycji zajęcia pomieszczenia w piwnicy biurowca Gminnej Spółdzielni w 1961 roku zaadaptowanej specjalnie dla oddziału PTTK Buk. Okazało się, że była to jedyna świetlica w Buku i zaczęły z niej korzystać inne organizacje, w tym również polityczne.
W latach 1958 – 1961 a potem do 1967 roku zarząd intensywnie, we własnym zakresie, poszukiwał lokalu z myślą o świetlicy oraz pomieszczeniu na muzeum regionalne. Rozpatrywano różne pomieszczenia, w tym między innymi byłej (nieistniejącej) dobudówki do byłej apteki na ul. Ratuszowej (naprzeciw nowego budynku Urzędu Miasta i Gminy Buk) sięgającej do posesji państwa Łojków, do istniejącej zabytkowej bramy. W okresie 1961 – 1967 zbiory znajdowały się w gablotach i szafie w świetlicy O/PTTK w Gminnej Spółdzielni przy ul. Szewskiej.
Wielkie szanse na utworzenie muzeum wystąpiły po otrzymaniu od Urzędu Miasta i Gminy Przewodniczącego Prezydium Józefa Kotlarka w 1967 roku na świetlicę pomieszczenia w stanie surowym w budujący się Domu Kultury przy Placu Stanisława Reszki. Prezes z zarządem wyszukał tam trzy pomieszczenia w piwnicy oraz uzyskano pozwolenie władz miasta na zaadoptowanie ich we własnym zakresie na izby muzealne.
Siłami społecznymi członków Oddziału przystąpiono do wytężonych prac z myślą o utworzeniu w nich docelowo Izby Muzealnej Ziemi Bukowskiej. Zaczęto od początku, tj. od usunięcia gruzu i pozostałych materiałów budowlanych. Była to katorżnicza praca, która wymagała dużego wysiłku i samozaparcia – w kurzu i braku powietrza. Trzeba nadmienić, że wtedy ochotę na te pomieszczenia w podziemiach budującego się Domu Kultury mieli bukowscy harcerze, ale widząc ogrom czekającej ich pracy, odstąpili od tego zamierzenia. Dużo wysiłków i zabiegów wymagało zlikwidowanie zacieków i wody w pomieszczeniach po lewej stronie od wejścia po każdej większej ulewie i zalewaniu izby. Była konieczność usuwania wody z izby. Własnymi środkami, stopniowo zaczęto przystosowywać pomieszczenia do funkcji muzealnych. Założono odpowiednią instalację elektryczną. Z uwagi na brak okien w izbach i brak wentylacji postanowiono wykuć otwór z dziurkowaną blachą na korytarz piwnicy i zapewnić dopływ powietrza do Izby Muzealnej. Dopływ powietrza miało zapewnić również zamontowanie drzwi z kraty żelaznej (oprócz drzwi z drewna otwieranych okresowo).
Po zdobyciu używanych gablot z zakładów pracy, zaczęto przenosić do dwóch pomieszczeń posiadane eksponaty oraz gromadzić nowe zbiory. Jeszcze w trakcie organizacji Izby Muzealnej Ziemi Bukowskiej, od 1974 roku udostępniono ją do zwiedzania przez grupy młodzieży i osoby indywidualne. W tym czasie dalej prowadzono, częściowo przy pomocy władz miasta i zakładów bukowskich, prace zmierzające dla polepszenia oświetlenia i najlepszego eksponowania zbiorów. Wszystkie te prace prowadzone były przez zarząd O/PTTK Buk z uwzględnieniem uwag kol. Elżbiety Cichej, przewodniczącej Oddziałowej Komisji Opieki nad Zabytkami, która została mianowana przez zarząd oddziału kustoszem Izby Muzealnej.
Dużo inicjatywy w utworzeniu Izby Muzealnej i pasji w jego początkach włożył kol. Alfred Przeniczka za czasów swego prezesowania. Po jego śmierci w 1977 roku również zarząd oddziału z prezesem Ryszardem Milerem włożył dużo wysiłku w remonty i właściwe wyposażenie oraz funkcjonowanie muzeum. Wreszcie w dniu 7 maja 1983 roku (po raz drugi od 1974 r.) oddział w obecności władz miasta, organizacji społecznych i władz wojewódzkich PTTK otworzył oficjalnie Izbę Muzealną Ziemi Bukowskiej PTTK powszechnie nazywaną Muzeum Ziemi Bukowskiej.
Od tego czasu stale się rozwijała, poprawiała wystrój plastyczny, powiększała zbiory, zwiększała ilość gablot. Wszystko to odbywało się pod czujną opieką kustosza Izby Muzealnej kol. Elżbiety Cichej i wsparciu członków Komisji Opieki nad Zabytkami koleżanek Anny Pietras i Ireny Kamyszek oraz zarządu oddziału.
Z otrzymanych niewielkich dotacji z Urzędu Miasta i Gminy w Buku w Izbie Muzealnej wykonuje się coroczne drobne remonty, kompletuje zbiory oraz dokonuje renowacji i konserwacji eksponatów. Staraniem kustosza Izby Muzealnej i zarządu oddziału z dotacji otrzymanych w 2001 roku ze Starostwa Powiatowego w Poznaniu, wykonano renowację pięciu zabytkowych sztandarów:
- Cechu Rzeźnickiego Buku założonego w 1506 roku,
- Cechu Szewskiego w Buku założonego w 1885 roku
- Stowarzyszenia Robotników Katolickich założonego w 1898 roku, a ufundowanego w 1929 roku,
- Towarzystwa Śpiewaczego „Harmonia” w Buku założonego w 1885 roku
- Stowarzyszenia „Papieskie Dzieło Rozkrzewiania Wiary Św.” w Buku założonego w 1930 roku.
W sztandarach dokonano uzupełnienia ubytków w materiale, haftach i napisach.
Zgromadzone zbiory można podzielić na grupy tematyczne, a mianowicie:
Znaleziska archeologiczne to znalezione w Buku przy ulicy św. Rocha oraz wykopane w okolicy miasta. Jest ich niewiele, są to ułamki naczyń, siekierki kamienne, monety i dawne zabawki.
Zdjęcia i makiety przedstawiające zabytkowe budynki i przemiany jakie zachodziły w wyglądzie miasta. Wśród makiet są miniatury zabytkowych budynków Buku wykonane przez bukowskich majsterkowiczów: Antoniego Jakubowskiego, Bogdana Banaszkiewicza i Stanisława Stachowiaka.
Przedmioty obrazujące życie i pracę mieszkańców Buku i okolic oraz stroje ludowe. Są wśród nich pamiątki rodzin Niegolewskich, Degórskich, Rudnickich i Starkowskich zamieszkałych w Buku na przełomie XVIII i XIX wieku zasłużonych dla miasta obywateli.
Fotokopie i dokumenty różnych organizacji, cechów rzemieślniczych, władz miejskich i państwowych. Jest wśród nich Księga Statutowa wydana przez sejm 1550 – 1690, fotokopia Statutu Bractwa Kurkowego potwierdzonego przez króla Jana Kazimierza i różnych cechów. Dokumenty i przedmioty dotyczące różnych organizacji społecznych działających na terenie Buku i okolic, a wśród nich prężnie działających: Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” w Buku (1895 – 1919) i Towarzystwa Śpiewaczego „Harmonia” (1885 – 1910).
Eksponaty związane z udziałem bukowian w walkach narodowo – wyzwoleńczych. Najcenniejsze zbiory to fragment chorągwi powstańczej 1863 roku oraz pamiątki, dokumenty i zdjęcia świadczące o udziale mieszkańców miasta i gminy w Powstaniu Wielkopolskim.
Pamiątki związane z wybitnymi obywatelami Buku. Obok ekspozycji poświęconej między innymi Stanisławowi Reszce, Andrzejowi i Władysławowi Niegolewskim znajdują się tu pamiątki i zdjęcia dr med. Lecha Siudy, zasłużonego lekarza bukowskiego , wybranego „Wielkopolaninem Roku” 1992 roku. Pamiątki związane z kultem religijnym, książeczki do nabożeństwa, obrazy itp.
Izba Muzealna jest ważną placówką kulturalną i oświatową dla młodzieży miejscowych szkół, która odwiedza je w ramach lekcji historii. Ponadto izbę odwiedza wiele wycieczek przejeżdżających przez Buk oraz goście indywidualni z kraju i zagranicy, a także młodzież i społeczeństwo bukowskie w racji organizowanych wystaw lub „Nocy Muzeów”.
Izba Muzealna Ziemi Bukowskiej była źródłem informacji o historii i przeszłości Buku oraz okolic dla osób piszących prace magisterskie, doktorskie i inne. Organizowała również wystawy okolicznościowe korzystając ze swego dorobku. Odwiedzały ją z różnych okazji osoby z władz i specjalistów znających historię i sprawy muzealnictwa. Wpisy ich są umieszczone w księdze odwiedzin Izby Muzealnej i mówią o wysokim poziomie jej prowadzenia i uporządkowaniu zbiorów cennych historycznie eksponatów. Pisał o tym pan Włodzimierz Łęcki były Wojewoda Poznański, senator Rzeczpospolitej Polskiej, a zarazem wybitny krajoznawca.
W związku z tym, że włożono dużo pracy celu uzyskania wysokiego poziomu placówki kulturalnej, Izba Muzealna Ziemi Bukowskiej zasłużyła na dalszy rozwój i powiększenie ilości pomieszczeń dla wszystkich zbiorów.
Liczymy bardzo, że placówka kulturalna mająca tak znaczną ilość zbiorów zabytkowych będąca już znaną i odwiedzaną, dokona dalszego rozwoju i zachowa dla następnych pokoleń znajomość bogatej historii naszej Ziemi Bukowskiej. Będzie to dla nas, członków Oddziału PTTK Buk dużą satysfakcją, że nasze wysiłki w zakresie ochrony zabytków i stworzenia miejsca pamięci o naszej Ziemi Bukowskiej będą dalej kontynuowane. Wierzymy niezbicie, że społeczny trud włożony w utworzenie tej placówki – miejsca pamięci skąd nasz ród będzie przez kontynuatorów poszanowany i doceniony.
W Wasze ręce i serca
powierzamy historię naszej
Małej Ojczyzny.
